Ở thế hệ của chúng tôi, những phim hoạt hình của Liên Xô cũ như “Này thỏ, Hãy đợi đấy!” và các bộ phim hoạt hình của Walt Disney hoàn toàn thống lĩnh những chương trình dành cho thiếu nhi trên truyền hình. Tôi vẫn nhớ mỗi khi đến chương trình “Những bông hoa nhỏ” trên đài truyền hình vào lúc 19h, tôi có thể bỏ mọi thứ để đến ngồi trước màn hình tivi, say mê với những chuột Mickey và vịt Donald. Đó là thế giới của phim hoạt hình, thế giới truyện tranh thì không được phong phú như thế.


Những tác phẩm truyện tranh đầu tiên mà tôi được đọc là những tác phẩm
truyện tranh về lịch sử Việt nam, về các vị anh hùng dân tộc như Trần
Quốc Tuấn trong “Lá cờ thêu sáu chữ vàng” , Phạm Ngũ Lão trong “Sát
Thát”, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn trong “Hội nghị Diên Hồng”.
Tôi không nhớ mình đã đọc quyển Lá cờ thêu sáu chữ vàng bao nhiêu lần,
đến nỗi bìa sách và các trang sách mỗi thứ đi một nơi. Thế hệ bây giờ
đã khác rất nhiều, chỉ cần ra hiệu sách là có thể tìm thấy đủ loại
truyện tranh của Việt nam cũng có, Nhật Bản, Châu Âu cũng nhiều. Còn
phim hoạt hình thì hằng hà sa số cùng với sự phổ cập của video gia đình.

Đặc biệt trong những năm gần đây, cùng với những tác phẩm truyện tranh nổi tiếng của Nhật như Doraemon, Bảy viên ngọc rồng, Conan... nền văn hoá Manga của Nhật đang dần dần thâm nhập vào Việt nam và tạo ra những hiệu ứng thật đáng ngạc nhiên.

Vậy thì tại sao Manga Nhật lại có được sức thu hút mạnh mẽ như thế với Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung.

Sống và làm việc trong một xã hội tràn ngập Manga và phim hoạt hình
(Anime), những hình ảnh liên quan đến Manga và Anime vẫn thường ngày
đập vào mắt tôi và để lại trong tôi nhiều suy nghĩ. Và dần dần tôi đã
hiểu tại sao Manga của Nhật lại cuốn hút người ta đến thế.

Xã hội của Manga và Anime


Tại Nhật, bạn có thể tìm thấy truyện tranh và nhìn thấy người ta đọc truyện tranh ở mọi nơi, mọi lúc. Trong các cửa hiệu 24h (convenience store)
những tạp chí truyện tranh dày từ 400 đến 700 trang với đủ loại truyện
nhiều kỳ được bày bán với giá rất rẻ. Có những góc dành riêng cho Manga
tại các hiệu sách, và những hiệu sách lớn chuyên bán Manga cũ và mới.
Từ con nít đến người lớn đều đọc truyện tranh. Bạn có thể dễ dàng bắt
gặp hình ảnh một viên chức Nhật mặc áo vest rất lịch sự đứng đọc truyện
tranh trên xe điện giờ đi làm về. Cũng hình ảnh đó trong một quán ăn
lúc chờ thức ăn được mang đến, trong hiệu cắt tóc lúc chờ đến lượt ,
trong giờ nghỉ trưa, trong trường đại học và ngay cả trong các phòng
nghiên cứu. Người Nhật tận dụng mọi khoảng thời gian chờ, thời gian
trống để đọc sách, và truyện tranh là thứ người ta có thể dùng để giết
thời gian hay nhất.


Tôi và nhiều người Việt nam khác có lẽ vẫn luôn quan niệm truyện tranh
là thứ dành cho con nít. Đơn giản vì truyện tranh là cách chuyển tải
câu chuyện bằng hình ảnh và những từ ngữ đơn giản. Vì thế lần đầu tiên
nhìn thấy hình ảnh một người lớn ăn mặc rất lịch sự cầm một quyển tạp
chí truyện tranh đọc trên xe điện tôi rất ngạc nhiên. “Anh chàng đó đọc
cái gì thế nhỉ, lớn đầu rồi mà còn đi đọc truyện tranh !”, tôi đã tự
nhủ thầm như thế. Và thêm một điều ngạc nhiên nữa là sau khi xuống xe
điện, anh chàng đó thản nhiên quăng quyển truyện tranh dày vài trăm
trang vào... thùng rác.



Tạp chí ShonenJump



Sau này có dịp, tôi đã vào một tiệm 24h để xem ké một trong những quyển
tạp chí truyện tranh như thế. Quyển tạp chí dày khủng khiếp nếu so với
một quyển truyện tranh mà tôi đã từng đọc ở Việt nam. Quyển mỏng nhất
cũng khoảng 400 trang, quyển dày nhất có khi lên đến cả 1000 trang. Tạp
chí tập hợp đủ loại truyện tranh, truyện nhiều kỳ cũng có, truyện một
kỳ cũng có. Và dành cho đủ mọi đối tượng, từ những câu chuyện trong
trường học dành cho thiếu nhi theo kiểu Doraemon đến những
truyện mang hơi hướng tình dục dành cho người lớn. Từ những truyện thần
thoại giả tưởng đến những truyện lấy bối cảnh là các công ty Nhật với
những viên chức rất bình thường và những lời thoại cũng rất bình
thường. Giá một quyển như thế chỉ khoảng 400yên (65000 VND), bằng giá
của 4 lon nước ngọt mua từ máy bán hàng tự động. Một giá rất rẻ nếu đem
chia cho số lượng trang như thế.




Sở dĩ các nhà xuất bản có thể bán với giá như thế vì số lượng in nhiều,
giấy in là loại giấy tái sử dụng và truyện tranh không được in màu, trừ
một số trang quảng cáo. Theo thống kê gần đây, ngành công nghiệp truyện
tranh của Nhật mỗi năm đem đến doanh thu hàng tỷ USD, trung bình mỗi
người dân đọc khoảng 15 quyển truyện tranh/ năm.

Manga của
Nhật không bó hẹp trong những câu chuyện thần thoại, giả tưởng như
truyện tranh của Mỹ và châu Âu. Manga Nhật là một dạng tiểu thuyết bằng
tranh. Nó đề cập đến mọi vấn đề xảy ra trong cuộc sống hằng ngày. Đó là
những câu chuyện gần gũi xung quanh chúng ta, vì thế nó rất dễ đọc và
đọc rất nhanh. Sau khi đọc xong, những câu chuyện như thế có thể dễ
dàng quăng đi làm giấy lộn.


Tuy thế vẫn có không ít những tác phẩm rất nổi tiếng, những tác phẩm
với những nhân vật sống mãi theo thời gian như quái vật Gozzila, chú bé
có cánh tay thép Astro boy, quái vật dễ thương Pokemon, mèo máy Doraemon,...Và đây mới chính là những nhân vật làm cho Manga của Nhật trở nên phổ biến trên toàn thế giới.

Tại sao người Nhật lại thích đọc Manga


Có lẽ đây là
câu hỏi của bất cứ ai đã từng ở Nhật hoặc biết về Manga của Nhật. Vậy
thì những lý‎ do gì khiến người Nhật đọc Manga nhiều đến như vậy. L‎ý
do đơn giản nhất là Manga rất hấp dẫn và thú vị. Nó hấp dẫn mọi lứa
tuổi với nội dung vô cùng phong phú và gần gũi với cuộc sống hàng ngày.




Ngôn từ được dùng trong Manga của Nhật luôn là những từ ngữ mới nhất,
cách nói mới nhất của người Nhật hiện đại. Chính vì thế mà người ta nói
rằng muốn hiểu tiếng Nhật trong đời sống hằng ngày và hiểu người Nhật
hiện đại nghĩ gì thì hãy đọc Manga.


Manga tập hợp đủ thể loại truyện, từ những câu chuyện mang tính giả
tưởng, thần thoại thề hiện những ước mơ của trẻ em đến những truyện
mang tính thời sự nóng hổi, giúp người đọc quên đi những mệt nhọc hằng
ngày, giải toả những cơn stress ở công ty.

Đó có thể là câu
chuyện về một học sinh trung học trở về thời xa xưa cùng với phép thuật
và võ nghệ tuyệt luân để trừ ác, diệt ma. Đó cũng có thể chỉ đơn giản
là câu chuyện về một salaryman ( công chức đi làm nhận lương) được cách
điệu và phá cách một chút, khác với một viên chức thực sự ở ngoài đời.
Truyện tranh giúp người ta làm được những điều mà hằng ngày họ không
dám làm hoặc không thể làm được.

Nếu bạn đã từng đọc truyện
tranh của các nước Âu, Mỹ và so sánh với truyện tranh Nhật bạn sẽ thấy
có khá nhiều điểm khác biệt thú vị. Truyện tranh Âu, Mỹ có lời thoại
khá dài dòng tính trên đơn vị một trang sách. Hình ảnh được vẽ rất chi
tiết và cẩn thận. Người đọc truyện tranh bỏ ra thời gian khá dài để xem
hết một trang sách. Họ vừa đọc lời thoại, xem kỹ từng chi tiết của bức
tranh và tưởng tượng. Trong khi đó, cũng miêu tả một cảnh tương tự,
truyện tranh Nhật có thể dùng đến 10 trang sách và chỉ một vài dòng
thoại. Các trang sách được vẽ rất khoáng đạt, đơn giản và kèm theo đó
là rất nhiều những từ tượng thanh, tượng hình nhằm tạo hiệu ứng cho câu
chuyện.


Chính nhờ sự phát triển của Manga mà lượng từ tượng thanh trong tiếng
Nhật tăng lên đáng kể. Nhờ những hiệu ứng hình vẽ và từ ngữ mà người
đọc gần như hoà nhập hoàn toàn vào câu chuyện, cùng khóc, cùng chạy,
cùng la hét với nhân vật trong truyện. Thật đáng ngạc nhiên khi bạn
biết rằng người ta chỉ cần 20 phút để đọc hết một quyển truyện tranh
dày 320 trang. Tính trung bình chỉ cần 3.75 giây/trang. Một tốc độ đáng
ngạc nhiên. Nhưng nếu bạn thử xem truyện tranh Nhật thì bạn sẽ thấy
đúng như thế. Bản thân những trang hình vẽ cũng là một loại ngôn ngữ.
Người đọc xem và đọc hình vẽ như đọc chữ vậy. Mỗi trang tương ứng với
một vài từ đơn giản nên nó được đọc lướt qua rất nhanh. Bản thân chữ
Hán cũng là một loại chữ tượng hình, một loại tranh vẽ. Hay nói ngược
lại, hình vẽ với các nét gạnh, nét chấm phá cũng là một loại chữ viết.


Bên cạnh đó, truyện tranh Nhật sử dụng những hiệu ứng tương tự như phim
hoạt hình. Đó là một loạt những hình ảnh liên tiếp nhau thể hiện một
pha hành động hoặc sự thay đổi cảm xúc của nhân vật.

Truyện
tranh của Mỹ thường hướng đến độc giả là các chàng thiếu niên mới lớn
nên nhân vật trong truyện tranh thường là những super hero kiểu như
siêu nhân(superman) hay người dơi (batman). Nhưng truyện tranh của Nhật
thì có hàng ngàn nhân vật khác nhau với hàng ngàn cốt truyện và bối
cảnh câu chuyện khác nhau. Tất cả những gì mà đầu óc con người có thể
nghĩ ra được đều được Manga Nhật thể hiện thành hình vẽ. Chính vì thế
Manga Nhật là một đối thủ đáng gờm của tiểu thuyết và có một lượng độc
giả đông đảo không phân biệt giới tính và tuổi tác.

Tác động của Manga đến xã hội Nhật


Hầu hết những người nước ngoài khi lần đầu đến Nhật và tiếp xúc với
Manga của Nhật đều có chung một nhận xét là Manga của Nhật có quá nhiều
yếu tố bạo lực và sex. Trong khi đó hầu hết độc giả của Manga là thanh
thiếu niên. Vì thế Manga sẽ có tác động rất xấu đến những độc giả trong
lứa tuổi này. Vậy trên thực tế Manga, hay Anime của Nhật có tác động
như thế nào đến độc giả.

Trên thực tế, nếu tiếp xúc nhiều với
Manga của Nhật ta sẽ thấy không phải tác phẩm Manga nào của Nhật cũng
khai thác các yếu tố sex và bạo lực để thu hút độc giả. Những tác phẩm
khai thác sex và bạo lực chỉ là một phần nhỏ, phần lớn các tác phẩm
Manga đều vô thưởng, vô phạt, chỉ đơn thuần là một tác phẩm giải trí
đem lại sự sảng khoái và vui vẻ cho người đọc.

Hơn nữa khác
với cách nhìn nhận của một người nước ngoài, những yếu tố bạo lực hoặc
tính dục được lồng trong các tác phẩm Manga đối với người Nhật lại rất
bình thường. Tiêu biểu cho trường phái vẽ truyện tranh có hình ảnh của
quỷ dữ và sex là tác giả Nagai Go, một trong 10 Mangaka tiêu biểu cho Manga hiện đại Nhật Bản.

Trên thực tế, những hình ảnh tính dục và quỷ dữ có thể được tìm thấy
trong các văn kiện xưa của Nhật có liên quan đến vũ trụ luận của Phật
giáo từ thế kỷ thứ 10. Vào thế kỷ thứ 16, 17 xu hướng hình vẽ có liên
quan đến bạo lực và sex được tiếp nối trên các bản vẽ trên gỗ. Tiêu
biểu cho giai đoạn này có thể nhắc đến Hokusai, người được xem là ông
tổ của Manga Nhật. Hokusai cũng đồng thời là người phổ biến từ “Manga”
từ năm 1815, thường được dịch là “Những hình vẽ vô trách nhiệm”.




Nếu chỉ nhìn vào những gì thể hiện trong Manga của Nhật để đánh giá xã
hội Nhật toàn bạo lực và sex là hoàn toàn sai lầm. Tuy ngành công
nghiệp liên quan đến sex tại Nhật khá phát triển và tình trạng phạm tội
tại Nhật trong những năm gần đây có tăng lên nhưng Nhật vẫn là một
trong những quốc gia an toàn nhất thế giới. Nếu so sánh giữa Mỹ và Nhật
về tỉ lệ phát hành Manga và tỉ lệ phạm tội thì mặc dù số lượng Manga
phát hành của Nhật gấp hàng ngàn lần lượng truyện tranh phát hành tại
Mỹ nhưng ngược lại lượng tội phạm hiếp dâm và giết người tại Mỹ lại hơn
Nhật vài chục lần.


Trong một truyện tranh của Nhật ta có thể dễ dàng thấy một cảnh các học
sinh đánh nhau sứt đầu, mẻ trán hoặc chỉ cần tức giận hoặc xích mích
nhỏ cũng có thể dẫn đến ẩu đả, đâm chém. Ta có thể thấy các hình ảnh
này trong một truyện tranh khá nổi tiếng của Nhật tại Việt nam là
Teppi. Nhưng chuyện đó lại gần như không thể xảy ra trong thực tế. Cùng
với nội dung như vậy nếu một học sinh tại Los Angeles của Mỹ đọc sẽ
liên tưởng ngay đến những bản tin vẫn chiếu hằng ngày trên truyền hình.
Vai trò của gia đình, nền giáo dục và‎ môi trường sống rất quan trọng
trong việc phân biệt những yếu tố hư cấu trong Manga và đời thường.
Người Nhật và học sinh Nhật biết rất rõ truyện tranh chỉ là hư cấu, đơn
thuần mang tính giải trí. Họ tiếp nhận những yếu tố sex và bạo lực
trong truyện tranh như một loại hình giải trí đơn thuần, để cười và để
quên đi.